Chuẩn Bị Cuộc Chiến Tranh Tự Vệ
Vào năm một tám sáu hai (1862),
Nước ta thua trận giặc ngoài Tây dương.
Buộc lòng cắt đất bồi thường
Nam kỳ ba tỉnh[4], kỳ nhường thực dân.
Sĩ phu khoa bảng bất thần
Nổi lên chống đối, đa phần Nghệ An.
Đặng Mai, Trần Tấn[5] mở màn
Tuyển binh[6], truyền hịch[7], Văn Thân thành hình.
Huế đô cũng chẳng yên bình,
Tuyên truyền xách động, dân tình hoang mang.
Gặp hồi vận nước suy vong,
Triều đình bạc nhược chỉ mong cầu hòa.
Văn Thân quyết chí xông pha
Đấu tranh không nhượng, không hòa, không thương.
Gặp kỳ mở khóa thi Hương
Bốn ngàn sĩ tử khắp phương tựu về.
Văn Thân hy vọng tràn trề
Động viên khoa bảng chờ nề gian lao.
Góp tay đẩy mạnh phong trào
“Bình Tây Sát Tả” xôn xao kinh kỳ.
Hô hào vận động bãi thi,
Gặp thời quốc biến còn gì đắn đo.
Thù nhà nợ nước ai lo,
Thất phu hữu trách, sao cho vẹn toàn!
Nho sinh tiến thoái lưỡng nan
Cuối cùng chấp thuận nhập đoàn Văn Thân.
Cho dù lỡ bước công danh,
Bút nghiên tạm xếp, đấu tranh diệt thù.
Sớ dâng Tự Đức, thỉnh cầu
Vua ban chiếu chỉ đối đầu thực dân.
Bày mưu tính kế diệt dần,
Trước tiên giết đạo, rồi tràn vô Nam.
Đánh tan giặc Pháp tham tàn,
Thâu hồi ba Tỉnh nhượng san nghị hòa.
Sớ còn tin nhảm bịa ra
Nhiều điều vô lý[8] để mà vu oan.
Buộc người Công giáo: “Giáo gian”
Phản dân hại nước, ngoại bang tôn thờ
Lại còn tập trận để chờ
Đợi quân Pháp đến, bất ngờ tấn công.
Dùng toàn đại bác thần công
Mới từ Âu Mỹ hợp đồng phát minh.
Tự Đức nhẹ dạ cả tin
Lệnh truyền khám xét kiểm tra trong ngoài.
Giáo dân mắc phải nạn tai
Cực hình tra tấn, biết chi khai trình!
Nho sinh tưởng được thuận tình
Kéo nhau đốt phá công trình Bẹc-na[9]
Vua cho mở cuộc điều tra
Mới hay sự thật khác xa tin đồn.
Nho sinh quả thật bất khôn,
Vu oan giáng họa, lại còn đe vua.
Mưu đồ phế đế khai ra,
Tòa không giấu nổi, nhà vua tấu trình.
Tự Đức nổi trận lôi đình,
Loạn thần chủ chốt tử hình không tha.
Nhiều tên thoát nạn trốn xa,
Cuối cùng tự tử hoặc ra nộp mình.
Văn Thân giảm bớt lộng hành,
Nhưng phần “Sát Tả” chưa đành nhẹ tay.
Nghệ An nổi tiếng cuồng say,
Nhờ quan Tổng đốc đứng ngoài vô can.
Đặng Mai, Trần Tấn bạo tàn,
Giặc Tây không đánh, lại nhằm giáo dân.
Kéo nhau đốt phá xóm làng,
Giáo dân khắp tỉnh phân trần oán than.
Triều đình nghe tiếng kêu oan,
Đưa quân đánh dẹp trừ gian loạn thần.
Phủ đầu bè lũ Văn Thân,
Giáo dân dễ thở, tạm an một thời.
Bình yên đâu phải đời đời
Thay vua đổi chúa khổ người lương dân.
Hàm Nghi[10] gặp lúc phong trần
“Cần Vương” truyền hịch xa gần xôn xao.
Sĩ phu hưởng ứng kêu gào
Đúc rèn khí giới tiếp trào Cần Vương.
Tạo nên khí thế khôn lường
“Bình Tây Sát Tả” kỷ cương duy trì.
Văn Thân mấy tỉnh Trung kỳ
Lập thành Nghĩa hội, rồi thì xuất quân.
Kéo nhau từng tỉnh chiếm dần
Ra tay “sát tả” khỏi cần sợ ai.
Thoạt tiên Quảng Ngãi trổ tài
Sáu ngàn giáo hữu giết ngay một lần!
Rồi thì Bình Định theo chân
Chục ngàn sinh mạng, tiếng than thấu trời!
Quảng Nam khổ nạn đến nơi
Tìm phương liệu thế, cấp thời lo toan.
Trà Kiệu hiểu rõ mưu gian
Của phường quỷ sứ sài lang hại người.
Loan truyền dối gạt khắp nơi[11]
Văn Thân cam kết không chơi những trò
Giết người bừa bãi, đừng lo!
Quảng Nam tôn trọng tự do tôn sùng.
Nhiều người mắc kế, ung dung
Không lo di tản đến vùng an ninh.
Đến khi bị giết hơn nghìn[12]
Bấy giờ mới biết cam đoan là gì!
Là chờ có dịp tru di
Sẽ không ai thoát bàn tay tử thần.
Trà Kiệu hết sức phân vân
Vì từ Tư Nghĩa[13] giáo đoàn trốn ra,
Cho hay mọi sự gian tà
Văn Thân giết sạch không tha người nào!
Xứ nhà rúng động xôn xao
Liệu phương tính kế đường nào thoát thân,
Vì chưng cái chết đã gần,
Trí lòng bấn loạn, xác thân rã rời.
Đang khi Trà Kiệu chơi vơi
Cố Thiên[14] Phú Thượng một hai kéo vào.
Vì nghe tin dữ đồn rao
Trà Kiệu nguy khốn người vào giải vây.
Văn Thân bịa đặt tin này
Để dò phản ứng phía Tây thế nào?
Cố Nhơn thấy rõ cao trào
Văn Thân hiếu chiến, chẳng bao giờ hòa.
Người bèn phát động can qua
Làm sao cố thủ ít ra vài ngày.
Cố Thiên mới kịp trở tay,
Kéo quân tiếp cứu, họa may sống còn.
Cậy người chưa chắc đã khôn
Mà lo tự cứu bảo toàn bản thân.
Cố Nhơn đốc thúc giáo dân
Tự làm giáo mác phòng thân khi cần.
Giáo dân nhất trí xin vâng
Nhưng mua đâu được cả ngàn trường đao.
Đúc rèn đâu kịp cao trào
Cuối cùng tre đực như phao giữa dòng.
Chặt về vót nhọn phơi phong,
Hoặc đem trui lửa khô cong cứng ngoài.
Càng khô càng nhẹ dễ xài
Dùng trong thế thủ, giáo dài càng hay.
Bây giờ tình trạng đắng cay
Giáo dân thoát hiểm cho hay hãi hùng.
Văn Thân đuổi giết rợn rùng
Trẻ già lớn bé không dung người nào!
Càng ngày hiểm họa càng cao
Văn Thân chính thức khai mào chiến tranh.
Cố Nhơn mở cuộc kiểm danh
Ba trăm bảy chục[15] nam thanh nhập đoàn.
Chia thành bảy đội võ trang
Thô sơ giáo mác giữ an quanh làng.
Năm trăm phụ nữ[16] đảm đang
Dao phay mã tấu sẵn sàng giúp tay.
Dù cho can đảm hăng say
Chỉ lo tạp dịch vòng ngoài cứu thương.
Ngoài ba giáo mác tầm thường
Cố Nhơn còn có súng trường, hỏa mai[17]
Chỉ dùng để bắn thị oai,
Vì mười viên đạn chẳng xài được lâu.
Cố Nhơn nặng gánh lo âu,
Nhưng tin ở Mẹ trước sau đỡ đần.
Người làm một lễ Hiến dâng
Cho Tim Thánh Mẹ giáo đoàn đáng thương.
Từ nay trên khắp nẻo đường,
Có tay Mẹ dắt can trường con đi.
Dâng rồi có lẽ còn nghi,
Mẹ trên Thiên quốc gọi thì quá xa,
Lập bàn thờ Mẹ giữa nhà[18]
Để mong Mẹ ở bên ta đêm ngày.
Gọi thì có Mẹ tiếp ngay,
Quyền năng hỗ trợ diệt bầy ác gian.